جلد 36 اردوگاه 5 الف تکریت «افسران» 1
الف) اطلاعات شناسنامه‌اي:
عنوان كتاب: فرهنگنامه اسارت و آزادگان، جلد 36
عنوان فرعي: اردوگاه 5الف تکریت «افسران» I (دفتر اول)
مؤلف: ده‌نمکی، مسعود
محل نشر: تهران
حروف‌چینی: حنفی، فریناز ـ نیک‌نژاد، طاهره ـ کریمی، فاطمه ـ ایلانلو، ندا ـ رستمی‌نخعی، فاطمه ـ رستمی، سپیده
صفحه‌آرايي: حنفی، فریناز
ناظر اجرايي: شیروانی، علی‌اکبر
نمونه‌خوان: اخوان، فاطمه ـ حقیری، لیلا ـ ملکی، لیلا ـ رضایی، سارا
طراح جلد: هاشم‌زاده، سیدمیثم
تعداد صفحات: 631
نوبت چاپ: اول
قطع: وزیری
ب) منابع و مأخذ مورد بهره‌برداري در تهيه كتاب:
ـ نوع كتاب براساس عنوان و موضوع 1. تحقيقي و پژوهشي ¡ 2. خاطرات ¡ 3. رمان □ 4. ساير □
ـ روش استفاده از منابع 1. اسنادي ¡ 2. كتابخانه‌اي □ 3. اسناد شفاهي ¡
ج) اطلاعات محتوايي كتاب:
1. مندرجات كتاب:
این کتاب در 606 صفحه، 7 فصل اول اردوگاه 5 الف تکریت با نام‌های تاریخچه اردوگاه، بررسی ترکیب جمعیتی اسرای اردوگاه، بررسی ساختار فیزیکی و شرایط اقلیمی اردوگاه، بررسی روند از اسارت تا اردوگاه، مجموعه گزارش‌های صلیب‌سرخ، تشکیلات فرماندهی بعثی اردوگاه، تشکیلات فرماندهی اسرای ایرانی اردوگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد و ادامه مطالب مربوط به اردوگاه در جلد 37 بررسی شده است.
2. زمان دربرگيرنده كتاب: 1363 تأسیس ـ 26/9/1369 انحلال اردوگاه
3. همکاران تحقیق: فیاضی‌پارچین پارچین، ملیحه ـ محمدی، محبوبه ـ عبدالوهابی، بتول
4. آزادگانی که از مطالب و یا مصاحبه‌های آنها در تألیف این کتاب استفاده شده است:
احدی‌طجری، محمدعلی ـ احمدوندکوهساری، نادر ـ ارومچی، نصرالله ـ آ، ناصر ـ ازهاری، هوشنگ ـ اشکان، علی ـ اصغری، مصطفی ـ امام‌وردی، رجبعلی ـ امیرعلی‌اکبری، ابوالقاسم ـ انجیدنی، حسن ـ بازسفیدپی، حاجی‌ابراهیم ـ پویانفر، سیدجواد ـ حسین‌نژادطرقبه، محمد ـ حمیدیان‌شیرازی، کریم ـ خاموشی، محمد ـ دانشورقربانی، عیسی ـ دهخوارقانی، نصرت ـ رجبعلی‌زاده، صفرعلی ـ زرگر، محمد ـ ساجدی‌سابق، ارسلان ـ شهبازی، شهاب‌الدین ـ صالحی‌مفرد، علی‌اصغر ـ صلواتی، محمدرضا ـ طهماسبی، صارم ـ عبدالله‌زاده، رضا ـ عراقی، اکبر ـ عرب، حسین ـ عسگری، نصرالله ـ علیئی، محمدباقر ـ غلامی، منوچهر ـ فرجی‌داور، بهروز ـ فرجی‌داور، مهران ـ فضل‌الله‌زاده، محمد ـ قریشی، سیدعباس ـ محمدی، حسن ـ محمدی، سیدمحمود ـ مدارایی، غلامعباس ـ موسوی، سیدرضا ـ مولودی، مسعود ـ مهراسبی، ابوالفضل ـ نجفیان، فضل‌الله ـ نصرتی، حبیب ـ نصیری، ابراهیم ـ وزیری‌زاده، احمد.
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه 5 الف تکریت» (افسران)
اردوگاه 5 الف تکریت با انتقال افسران، خلبانان و درجه‌داران از اردوگاه 8 رمادی(عنبر) در تاریخ 26/1/1363 تأسیس شد. کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ چند سال پس از اسارت اولین گروه اسرای ایرانی (اواخر سال 1363)، اردوگاه‌های اسارتی موجود در عراق را به ترتیب از شهرهای موصل، تکریت و سپس رمادی شماره‌گذاری کرد. در آن زمان پس از نام‌گذاری اردوگاه‌های 1، 2، 3 و 4 در شهر موصل، این اردوگاه که تنها اردوگاه شهر تکریت بود، اردوگاه 5 نام‌گذاری شد. این اردوگاه به علت واقع شدن در استان صلاح‌الدین، «اردوگاه صلاح‌الدین» نیز نامیده می‌شد. همچنین به علت حضور کلیه افسران ثبت‌نام شده توسط کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ، »اردوگاه افسران» نامیده شد و پس از ورود حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعلی‌اکبر ابوترابی‌فرد و 150 تن از اسرا به اردوگاه کوچک همجوار این اردوگاه در سال 1366، اردوگاه افسران به علت قدمت بیشتر، «5 الف» و اردوگاه دیگر «5 ب» نامیده شد.
افسران اسیر براساس قوانین ژنو جدا از سایر نیروها نگهداری می‌شدند و با آنها باتوجه به جایگاه و رتبه نظامیشان رفتار می‌شد. آنها از انجام دادن کارهای خدماتی و هر نوع بیگاری معاف بودند و کارهای خدماتی آنها را درجه‌داران و سربازان هموطن آنها انجام می‌دادند. بر همین اساس، تعدادی از سربازان ارتش و نیروهای دیگر (ژاندارمری، سپاهی و بسیجی) نیز به این اردوگاه منتقل شدند. همه اسرای این اردوگاه مورد بازدید و ثبت‌نام کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ قرار گرفته بودند. اغلب این افراد در مجموع، در عملیات پدافندی سوسنگرد، پدافندی پای پل کرخه، آفندی شمال آبادان، آفندی آزادسازی سوسنگرد، دفاع از خرمشهر، بیت‌المقدس، فتح‌المبین، رمضان و خیبر به اسارت نیروهای بعثی درآمده بودند. خلبان‌ها و کمک‌خلبان‌ها نیز در عملیات‌های پروازی مختلف به اسارت نیروهای بعثی درآمده بودند. در روزهای آغازین ورود اسرا به اردوگاه 5 الف تکریت مقامات بعثی اردوگاه، سرهنگ بهمن. ت را به علت سابقه فرماندهی در اردوگاه 8 رمادی (عنبر) به فرماندهی این اردوگاه منصوب کردند، ولی رفتار او مورد پسند اسرای این اردوگاه نبود به همین علت بدون اطلاع بعثی‌ها تشکیلات مخفیانه‌ای با مدیریت «سروان صفرعلی رجبعلی‌زاده» شکل گرفت.
پس از سرهنگ بهمن. ت، سرهنگ غلامعباس مدارایی و پس از وی رضا وطن‌پرست فرماندهی این اردوگاه را عهده‌دار شدند. از فرماندهان ارتش بعث نیز در این اردوگاه می‌توان سروان فارس علی، سرگرد عبدالحسین کریم و سرهنگ مشرف عزیز را نام برد.
یکی از اتفاقات مهم این اردوگاه که در دی‌ماه 1363 اتفاق افتاد، بازدید گروهی از سازمان ملل متحد از این اردوگاه بود. در این میان علی‌رغم تمام تلاش‌هایی که نیروهای بعثی به کاربرده بودند تا مشکلات اسرا به نمایندگان سازمان ملل منتقل نشود، ولی شکایت اسرا توسط مترجمان و سرهنگ مدارایی به نمایندگان منتقل شد و نمایندگان در گزارش خود عراق را به علت عدم رسیدگی به وضعیت و نگهداری اسرای ایرانی محکوم کردند.
از دیگر اتفاقات مهم این اردوگاه، بازدید تیمسار نزار (مسئول اسرای ایرانی در عراق) در سال 1365 از اردوگاه افسران بود. برخورد افسران ایرانی با نزار نیز همچون دیگر افراد دشمن، قاطع و محکم بود.
پس از آغاز تبادل اسرای دو کشور در تاریخ 4/6/1369، بعثی‌ها همه اسرای اردوگاه 5 الف تکریت به جز خلبانان و سه تن از افسران ارشد ایرانی را با این توجیه که ایران هنوز خلبانان و افسران ارشد آنها را آزاد نکرده است، از این اردوگاه به فرودگاه بغداد منتقل کردند و از آنجا با هواپیما به ایران بازگرداندند.
خلبانان و افسران ارشد این اردوگاه پس از تبادل سایر اسرا، حدود 20 روز در این اردوگاه حضور داشتند و در تاریخ 21/6/1369 به اردوگاه 18 (بعقوبه) منتقل شدند و بدین‌ترتیب اردوگاه 5 الف تکریت منحل شد. لازم به ذکر است این گروه از اسرا از روز بعد (22 تا 26 شهریورماه) به‌تدریج به همراه اسرای مفقودی و گروهی دیگر از اسرا و همچنین حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعلی‌اکبر ابوترابی‌فرد به عنوان آخرین گروه اسرای ایرانی به وطن بازگردانده شدند.