جلد 31 اردوگاه 4 موصل «پاسداران»
الف) اطلاعات شناسنامه‌اي:
عنوان كتاب: فرهنگنامه اسارت و آزادگان، جلد 31
عنوان فرعي: اردوگاه 4 موصل «پاسداران» I (دفتر اول)
مؤلف: ده‌نمکی، مسعود
محل نشر: تهران
حروف‌چینی: حنفی، فریناز ـ نیک‌نژاد، طاهره ـ کریمی، فاطمه ـ ایلانلو، ندا
صفحه‌آرايي: رستمی‌نخعی، فاطمه
ناظر اجرايي: شیروانی، علی‌اکبر
نمونه‌خوان: اخوان، فاطمه ـ حقیری، لیلا ـ ملکی، لیلا ـ شریف‌خضیری، فهیمه
طراح جلد: هاشم‌زاده، سیدمیثم
تعداد صفحات: 994
نوبت چاپ: اول
قطع: وزیری
ب) منابع و مأخذ مورد بهره‌برداري در تهيه كتاب:
ـ نوع كتاب براساس عنوان و موضوع 1. تحقيقي و پژوهشي ¡ 2. خاطرات ¡ 3. رمان □ 4. ساير □
ـ روش استفاده از منابع 1. اسنادي ¡ 2. كتابخانه‌اي □ 3. اسناد شفاهي ¡
ج) اطلاعات محتوايي كتاب:
1. مندرجات كتاب:
این کتاب در 1026 صفحه، 6 فصل اول اردوگاه 4 موصل با نام‌های تاریخچه اردوگاه، بررسی ترکیب جمعیتی اسرای اردوگاه، بررسی ساختار فیزیکی و شرایط اقلیمی اردوگاه، بررسی روند از اسارت تا اردوگاه، مجموعه گزارش‌های صلیب‌سرخ و تشکیلات فرماندهی بعثی اردوگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد و ادامه مطالب مربوط به اردوگاه در جلدهای 32، 33، 34 و 35 بررسی شده است.
2. زمان دربرگيرنده كتاب: 16/6/1361 تأسیس ـ 24/5/1369 انحلال اردوگاه
3. همکاران تحقیق: عابدینی، سمانه ـ محمدی‌نیا، طیبه ـ واحدی، مهناز ـ اسلامی، زهرا
4. آزادگانی که از مطالب و یا مصاحبه‌های آنها در تألیف این کتاب استفاده شده است:
آرامی، سعید ـ ابوالحسنی، احمد ـ احدطجری، علی‌محمد ـ اخوان، علیرضا ـ اسحاقی، محمد ـ اکبری، محسن ـ آگاهی‌کشه، غلامرضا ـ امیری، محمد ـ آهنگریان، محرمعلی ـ اوحدی، سعید ـ باریکانی، سیدشجاع ـ بیات، علی ـ بیاتی، فریدون ـ بیادی، رضا ـ پازوکی، نصرت ـ پروین، خیرالله ـ تاجیک، عطاءالله ـ ثریایی، محسن ـ ثنایی‌فر، اسماعیل ـ جمشیدی اردشیری، محمدحسن ـ جوکارقمی، مصطفی ـ حدادی، محمدعلی ـ حسن‌زاده، علی ـ حضوری، مهدی ـ حیدری‌بروجنی، محسن ـ درچئی، سیدهاشم ـ دیدارزاده، علی ـ رباط‌جزی، علی‌اصغر ـ رجایی، حسن ـ رحمان‌زاده، یدالله ـ رحمانیان، عبدالمجید ـ رضایی، محمدعلی ـ رنگین‌کمان، محمدرضا ـ روزبهانی، احمد ـ زارع، اصغر ـ زردبانی، علی ـ شرافتی، محمود ـ شملی، شکربیگی ـ رضا، فرهاد ـ شهبندی، مسعود ـ شهسواری، مهدی ـ شوخ‌چشم، اکبر ـ صالح‌آبادی، علی‌اصغر ـ صادقی، حسین ـ طاهری‌زاده، علی‌اصغر ـ طاهری‌نژاد، محمدعلی ـ طایفه‌نوروز، سعید ـ طلوعی، ذوالفقار ـ عباسی، محمدباقر ـ علاقمندان، مهدی ـ علیلو، علی ـ علیئی، محمدباقر ـ غلاث، مجید ـ فروزان‌‌پور، محسن ـ قره‌باغی، ناصر ـ قشمی، سیداحمد ـ کرمعلی، محمد ـ کمپانی، قاسمعلی ـ کشایی، عباس ـ گلشنی، محمدرضا ـ گودرزی، علی‌عباس ـ مدرسی، عبدالله ـ مرادی، یعقوبعلی ـ مروتی، حسین ـ مهدی، حسن ـ مختص‌آبادی، حمیدرضا ـ معصوم‌شاهی، حسن ـ ملایری، رسول ـ ممقانی، محمد ـ مهاجر، محمدرضا ـ میرباقری، محمدحسن ـ میرزایی، اصغر ـ میرشمسی، محمدرضا ـ میرقاسمی ـ میرنصیری، محمد ـ میری، سیدناصر ـ نبی، سعادت ـ ندرلو، روح‌الله ـ نریمی‌سا، عیسی ـ نظری، مهدی ـ نوایی‌پور، عظیم
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه 4 موصل»
اردوگاه 4 موصل در تاریخ 16/6/1361 با انتقال حدود 520 تن از اسرای اردوگاه 2 الف موصل، تأسیس شد. فرماندهان بعثی که در دوره‌های مختلف مسئولیت این اردوگاه را برعهده داشتند عبارتند از، سرهنگ محمدعلی، سرهنگ خلیل، سرهنگ قمر عبدالجبار احمد، سروان فاضل زدان، سرگرد محمد احمد، دسرگرد طه شلاش و سرگرد خلیل.
نیروهای بعثی برای ایجاد فشار و همچنین گرفتن انتقام از درگیری‌ها و مخالفت‌هایی که اسرای مذکور در اردوگاه پیشین به وجود آورده بودند، در چند هفته اول در آسایشگاه‌ها را بسته و اسرا را باگذراندن از تونل وحشت از آسایشگاه خارج می‌کردند. اسرای اردوگاه در ابتدا حسین مروتی را به عنوان رهبر معنوی قبول داشتند و پس از گذشت چند روز تصمیم به اعتصاب و شورش گرفتند، اما پیش از هرگونه اقدام، با انتقال حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلی‌اکبر ابوترابی فرد به اردوگاه و دعوت اسرا به آرامش اوضاع بهتر و از فشار نیروهای بعثی روی اسرا کاسته شد. پس از مدت کوتاهی احمد روزبهانی به عنوان ارشد اردوگاه و مجید غلاث نیز به عنوان معاون وی انتخاب شدند. حاج آقا ابوترابی که از سوی اسرا به عنوان رهبر معنوی پذیرفته شده بود، با انتقال اسرای شاخص مذهبی، انقلابی و تحصیل‌کرده از اردوگاه‌های موصل و رمادی، با شناسایی اسرای فعال در زمینه‌های ورزشی، فرهنگی و هنری از آنها خواست تا با برگزاری کلاس‌های آموزشی در زمینه‌های گوناگون و اجرای برنامه‌های فرهنگی و هنری و همچنین کسب اخبار موثق باعث حفظ روحیه اسرا شوند، به این ترتیب در کنار فرماندهی آشکار اردوگاه که شامل ارشد اردوگاه و آسایشگاه‌ها، معاون، کار گروه خدمات، انتظامات و درمان بود، کارگروهی با عنوان کارگروه فرهنگی با نظارت روحانی اردوگاه شکل گرفت و در هر آسایشگاه در کنار ارشد، یک مسئول فرهنگی نیز، برای نظارت بر فعالیت کارگروه‌های فرهنگی حضور داشت. در این دوره یکی از اسرای بیمار با دیدن خواب امام زمان (عج) شفا یافت. این جریان پس از مدت کوتاهی با شایعه حضور امام زمان (عج) در اردوگاه باعث ایجاد جوّ خاصی شد و با سخنرانی حاج آقا ابوترابی و توجیه اسرا، این جریان پس از یک هفته خاتمه یافت. نیروهای بعثی با لورفتن جریان دزدی اسرا از انبار اردوگاه 2 الف، گروهی از اسرای اردوگاه 4 را که قبلاً در آن اردوگاه حضور داشتند از جمله احمد روزبهانی و حسین مروتی را به اردوگاه 2 الف برده و پس از شکنجه و بازجویی روزبهانی را از ارشد بودن عزل کردند. مجید غلاث پس از این واقعه به عنوان ارشد و علی‌اکبر هاشمی به عنوان معاون وی انتخاب شدند. بعثی‌ها پس از مدتی حاج‌آقا ابوترابی را به همراه 100 تن از اسرای اردوگاه به اردوگاه 3 الف موصل منتقل کردند و پس از حدود 70 روز مجدداً به اردوگاه باز گرداندند و پس از حدود 10 روز مجدداً وی را به همراه 150 تن از اسرا به اردوگاه 7 رمادی (بین‌القفصین) منتقل کردند. وی پیش از انتقال علی‌محمد احدطجری را به عنوان رهبر معنوی اردوگاه انتخاب کرد. پس از مدتی مجید غلاث به علت درگیری با نیروهای بعثی عزل و علی‌اکبر هاشمی به عنوان ارشد اردوگاه و محمود شرافتی به عنوان معاون وی انتخاب شدند. در همین مدت نیز نیروهای بعثی حدود 500 تن از اسرای فعال اردوگاه از جمله محمدحسن جمشیدی، روحانی فعال و تأثیرگذار اردوگاه را به اردوگاه 3ب موصل منتقل کردند. محمود شرافتی با رهبری احدطجری توانست این خلاء و بحران کمبودها و فشارها را مدیریت کند. گروهی از اسرای فعال با هماهنگی ارشد و روحانی اردوگاه، پس از اطلاع از ورود یک هیئت بین‌المللی و بازدید از اردوگاه‌های اسرای ایرانی با تهیه یک متن مکتوب از شکنجه‌ها، کمبودها، فشارها و ترجمه آن به زبان انگلیسی، این متن را در بازدید نمایندگان هیئت بین‌المللی از اردوگاه 4 موصل، در اختیار آنها قرار داده و به این ترتیب توانستند دولت عراق را به علت بد رفتاری با اسرا، در جوامع جهانی محکوم کنند. نیروهای بعثی برای متلاشی‌کردن ساختار تشکیلاتی اردوگاه 4، علی‌محمد احدطجری، رهبر معنوی اردوگاه را به تنهایی و به مدت حدود یک ماه به اردوگاه 5 الف تکریت منتقل کردند. وی پیش از انتقال، علی‌اصغر صالح‌آبادی را به عنوان رهبر معنوی اردوگاه معرفی کرد و پس از بازگشت مجدداً مسئولیت رهبری اسرا را بر عهده گرفت. محمود شرافتی پس از مدتی به علت ابتلا به بیماری استعفا داد و محرمعلی آهنگریان به عنوان ارشد اردوگاه و علی بلال‌زاده به عنوان معاون وی انتخاب شدند. با انتقال علی‌محمد احدطجری به همراه 20 تن از اسرا به اردوگاه 5 ب تکریت، وی مجدداً علی‌اصغر صالح‌آبادی را به عنوان رهبر معنوی انتخاب کرد. نیروهای بعثی پس از پذیرش قطعنامه محمدحسن جمشیدی را به همراه گروهی از اسرای اردوگاه 3 ب موصل به اردوگاه 4 موصل منتقل کردند، جمشیدی نیز در کنار صالح‌آبادی در حل مسائل با رهبری اردوگاه تعامل برقرار کرد. اسرای اردوگاه 4، با هماهنگی ارشد اردوگاه موفق به دزدیدن رادیوی یکی از سربازان طبقه بالا شدند و برای جلوگیری از لورفتن رادیو آن را «سفره حضرت ابوالفضل(ع)» نامگذاری کردند. با انتشار خبر بردن اسرا به زیارت کربلا، رهبران اردوگاه 4 که این حرکت را تبلیغی به نفع رژیم بعث می‌دانستند، ابتدا با رفتن اسرا به زیارت مخالفت کردند، اما پس از آمدن پیام حاج آقا ابوترابی توسط نمایندگان کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ برای رفتن به زیارت، آنها با گرفتن تعهدنامه‌ای کتبی از فیضل افسر توجیه سیاسی اردوگاه، مبنی بر عدم تبلیغات، به زیارت رفتند. پس از مدتی نیروهای بعثی 31 تن از اسرای فعال اردوگاه از جمله علی‌اصغر صالح‌آبادی و محمدحسن جمشیدی را شناسایی و به زندان بغداد منتقل کردند، پس از این انتقال حسین مروتی به عنوان رهبر معنوی اردوگاه انتخاب شد. با استعفای محرمعلی آهنگریان علی‌عباس گودرزی با برگزاری انتخابات از میان چند کاندید به عنوان ارشد اردوگاه، انتخاب شدند.