جلد 24 اردوگاه 2 ب موصل «موصل خیبری‌ها» 1
) اطلاعات شناسنامه‌اي:
عنوان كتاب: فرهنگنامه اسارت و آزادگان، جلد 24
عنوان فرعي: اردوگاه 2ب موصل «خیبری‌ها» I (دفتر اول)
مؤلف: ده‌نمکی، مسعود
محل نشر: تهران
حروف‌چینی: حنفی، فریناز ـ نیک‌نژاد، طاهره ـ کریمی، فاطمه ـ سابقی، سمیرا
صفحه‌آرايي: حسنی، هاله
ناظر اجرايي: شیروانی، علی‌اکبر
نمونه‌خوان: اخوان، فاطمه
طراح جلد: هاشم‌زاده، سیدمیثم
تعداد صفحات: 846
نوبت چاپ: اول
قطع: وزیری
ب) منابع و مأخذ مورد بهره‌برداري در تهيه كتاب:
ـ نوع كتاب براساس عنوان و موضوع 1. تحقيقي و پژوهشي ¡ 2. خاطرات ¡ 3. رمان □ 4. ساير □
ـ روش استفاده از منابع 1. اسنادي ¡ 2. كتابخانه‌اي □ 3. اسناد شفاهي ¡
ج) اطلاعات محتوايي كتاب:
1. مندرجات كتاب:
این کتاب در 820 صفحه، 4 فصل اول اردوگاه 2ب موصل شامل تاریخچه اردوگاه، بررسی ترکیب جمعیتی اسرای اردوگاه، بررسی ساختار فیزیکی و شرایط اقلیمی اردوگاه و بررسی روند از اسارت تا اردوگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد و ادامه مطالب مربوط به اردوگاه در جلدهای 25، 26 و 27 بررسی شده است.
2. زمان دربرگيرنده كتاب: 12/1362 تأسیس ـ 28/5/1369 انحلال اردوگاه
3. همکاران تحقیق: عابدینی، سمانه ـ مؤمن‌دوست، اکرم
4. آزادگانی که از مطالب و یا مصاحبه‌های آنها در تألیف این کتاب استفاده شده است:
آرامی، سیدنعمت‌الله ـ آقایی‌فروشانی، حسن‌علی ـ ابراهیم‌بیگی، محمدحسین ـ ابطحی، سیدفضل‌الدین ـ ابطحی، محمدرضا ـ احمدی، احمد ـ احمدی، علیرضا ـ اسکافی، محمدجواد ـ اکبرنیا، حمید ـ اکبری‌پاوایی، امرالله ـ اکرامی‌فرد، حمیدرضا ـ انجیدنی، حسن ـ باقری، رضا ـ بختیاری، مرتضی ـ برزگری، ضیاءالدین ـ بهمن‌پور، سهراب ـ بیدخوری، عباس ـ پردل، محمدعلی ـ پهلوان‌مقدم، محمود ـ توکلی، جعفر ـ جابریان‌اصل، جلال ـ جعفری، عباس ـ جعفری، قاسم ـ جعفری‌پور، علی ـ حاتمی، سیاووش ـ خاتمی، شکرالله ـ دادخواه، محمدابراهیم ـ دانشفر، علیرضا ـ درچئی، سیدهاشم ـ دروگر، یحیی ـ درویش، غلام ـ رازقی‌رستمی، فرج‌الله ـ ربّی، شعبان ـ رحمانی، محمدرضا ـ رضایی‌آدریانی، باقر ـ روغنی، اردشیر ـ زنگنه، داوود ـ ژیان‌پسندیده، ابوالقاسم ـ سایه‌آفتابی، جعفر ـ سراج، علی‌اکبر ـ شائق، محمدرضا ـ شریفات، مهدی ـ شفیعی، عباس ـ صابری، کریم ـ صالحی‌مفرد، علی‌اصغر ـ ظریفی‌نیا، محسن ـ عرب، حسین ـ عسکری، نصرالله ـ علیئی، محمدباقر ـ عموشاهی، غلامحسین ـ غلامی، طعیمه ـ فاضلی‌نیا، محمدجواد ـ سخراوی، فاخر ـ فخلعی، محمدتقی ـ فرج‌پور، میکائیل ـ فرخی، عزیزالله ـ فردوس، علی ـ قائم‌پور، محمدعلی ـ قطبی، سیدمحسن ـ کریم‌زاده، غلامرضا ـ کریمی‌شرق، اسحاق ـ کسبی‌فریمانی، جواد ـ کشگر، علیقلی ـ کلانتری‌ثقفی، محمدحسین ـ محرر، جمال ـ محمدی، سیدمحمود ـ محمدی‌تبار، محمد ـ محمدزمانی، احمد ـ مفرح‌زاده ابوزیدآبادی، حسن ـ منصف، محمدحسین ـ مولودی، مسعود ـ مهاجر، بهرام ـ میرزاحسن‌سگوند، مرتضی ـ نجاری، محمد ـ نظری، محمدعلی ـ نفر، سعید ـ نوروزی، علی ـ هادی، علی ـ هاشمی، علی‌اکبر ـ یزدی‌سودرجانی، قدرت‌الله ـ یوسفیان، رضا.
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه 2 ب موصل»
اردوگاه 2 ب موصل در تاریخ 12/1362 با انحلال مقطع اول این اردوگاه (2 الف موصل) و انتقال حدود 1700 تن از اسرای عملیات خیبر به این اردوگاه تأسیس شد. فرماندهان بعثی که در دوره‌های مختلف مسئولیت اردوگاه 2 ب موصل را برعهده داشتند عبارند از: سروان مفید خمیس علی، سرگرد احمد اراد العراقی، سرگرد عماد صدیق العراقی، سرگرد سعد صالح علی، موسی هام غروبکر و سرگرد ولید.
نیروهای بعثی به علت از دست دادن جزایر مجنون و همچنین حضور فرماندهان و افراد سپاهی در این عملیات تا یک سال مانع ثبت‌نام آنها توسط کمیتة بین‌المللی صلیب‌سرخ شدند. بعثی‌ها در روزهای اول عیسی. م را که فردی متمایل به خودشان بود به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب کردند. پس از مدتی نیز به منظور تفرقه افکنی و برهم زدن جو اتحاد میان اسرا، علاوه بر جداسازی قومیت‌های مختلف، با شکنجه و بازجویی، سپاهیان و روحانیون را شناسایی و به آسایشگاه 6و7 منتقل کرده و با نصب سرودشی‌های قرمز روی لباسشان مانع برقرار ارتباط میان آنها و سایر اسرا شدند. نیروهای بعثی پس از مدتی عیسی. م را عزل و علی. ح را که او هم فردی متمایل به خودشان بود به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب کردند، اما پس از مدت کوتاهی او را نیز عزل کردند و نصرالله عسگری که یک ارتشی بود توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب شد. اسرای آسایشگاه 7 که اکثراً از فرماندهان به اسارت درآمده در عملیات خیبر بودند، پس از مدتی برای کنترل اردوگاه و هدایت نیروهایشان شورای پنهان رهبری را تشکیل دادند و حسن انجیدانی به عنوان فرمانده و جلال جابریان اصل به عنوان روحانی در کنار دیگر اعضای شورا فعالیت خود را آغاز کردند. بعد از پیگیری مقامات ایرانی نسبت به وضعیت اسرای ایران در عراق گروهی از مقامات سازمان ملل برای بازدید از همه اردوگاه‌ها وارد عراق شده و از اردوگاه 2 ب موصل که تا آن زمان آزادگان آن، متحمل سختی‌ها و شکنجه‌های زیادی شده بودند بازدید کردند. پس از بازدید مقامات مذکور نمایندگان کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ برای اولین بار از اسرای این اردوگاه بازدید و آنها را ثبت‌نام کردند. با کاهش فشارها، شورای پنهان رهبری اقدام به برگزاری برنامه‌های فرهنگی، آموزشی در شاخه‌های مختلف کرد. در اوایل سال 1364، 65 تن از اسرای کم سن و سال اردوگاه 7 رمادی (بین‌القفصین) به این اردوگاه منتقل شدند که به علت داشتن سابقه بیشتر در اسارت نسبت به اسرای عملیات خیبر، خواستار شرکت در تصمیمات اردوگاه شدند و همین موضوع باعث ایجاد اختلاف و دوگانگی در اردوگاه و طرد اسرای مذکور شد. بعثی‌ها پس از مدتی با شناسایی افراد مهم و تأثیرگذار در این اردوگاه 15 تن از رهبران از جمله نصرالله عسگری و حسن انجیدانی را به اردوگاه 5 الف تکریت منتقل کردند. پس از این انتقال سیدعلی اجاقی توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه و عباس جعفری توسط اعضای شورای پنهان به عنوان رهبر این شورا انتخاب شدند. سیدعلی اجاغی پس از مدت کوتاهی از سمت خود استعفا داد و محمود پهلوان‌مقدم توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب شد. به دست آوردن یک دستگاه رادیو در داخل ارزاق در این دوره نقطه عطفی در تهیه اخبار برای اسرا بود. بعثی‌ها حدود 20 تن از اسرای فعال از جمله محمود پهلوان مقدم و جلال جابریان اصل را به اردوگاه 5ب تکریت منتقل کردند. پس از این انتقال حسن مفرح‌زاده به عنوان روحانی شورا انتخاب شد و اردوگاه تا مدتی بدون ارشد باقی ماند. در این مدت گروهی از اسرا یکی از جاسوسان به نام عبدالزهرا. ک را مورد ضرب و شتم قرار دادند که با این حرکت بعثی‌ها حدود 30 تن از اسرای فعال از جمله عباس جعفری را از اردوگاه منتقل کردند. پس از واقعه مذکور، میکائیل فرح‌پور توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه و داوود زنگنه توسط اعضای شورا به عنوان فرمانده شورای پنهان، انتخاب شدند. در همین زمان نیز حدود 50 تن از اسرای فعال و سرشناس اردوگاه 1 موصل از جمله غلامعلی قاسمی به اردوگاه 2ب موصل منتقل شدند. داوود زنگنه پس از مدت کوتاهی به علت اختلاف با یکی از اعضای شورای پنهان استعفا داد و محمدعلی پردل معروف به «رضا هزاره» به عنوان رهبر شورا انتخاب شد. مدتی بعد نیز میکائیل فرح‌پور از سمت خود استفعا داد و پس از سه ماه علیرضا احمدی توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب شد. پس از پذیرش قطعنامه و پایان جنگ و با انتقال حدود 235 تن از اسرای قدیمی به این اردوگاه اختلافات فرماندهی در میان اسرا بالا گرفت و اعضای شورای پنهان پس از انتقال سیدهاشم درچئی از اردوگاه 4 موصل، برای جلوگیری از شیوع اختلافات وی را به عنوان رهبر شورا انتخاب کردند. وی پس از مدت کوتاهی برای بازگشت به ایران از اردوگاه منتقل شد و برای جلوگیری از اختلاف، شورا را به غلامعلی قاسمی که یکی از روحانیون برجسته و آشنا با شیوه مدیریتی حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلی اکبر ابوترابی‌فرد بود، سپرد و به این ترتیب فرماندهی پنهان رهبری از شورا به فرد تبدیل شد. با انتقال علیرضا احمدی به همراه تعدادی از اسرا به اردوگاه 4 موصل، مهدی شریفات به عنوان ارشد اردو گاه انتخاب شد و در کنار قاسمی به فعالیت پرداخت. اردوگاه 2ب موصل در تاریخ 26/5/1369 با انتقال اولین گروه از اسرای اردوگاه به ایران منحل شد.