جلد ۶۰ اردوگاه ۱۲ تکریت ۱
الف) اطلاعات شناسنامه‌ای:
عنوان کتاب: فرهنگنامه اسارت و آزادگان، جلد ۶۰
عنوان فرعی: اردوگاه ۱۲ تکریت I (دفتر اول)
مؤلف: ده‌نمکی، مسعود
محل نشر: تهران
حروف‌چینی: حنفی، فریناز ـ نیک‌نژاد، طاهره ـ کریمی، فاطمه ـ ایلانلو، ندا ـ رستمی، مریم
صفحه‌آرایی: حسنی، هاله ـ میرزایی، اعظم
ناظر اجرایی: شیروانی، علی‌اکبر
نمونه‌خوان: اخوان، فاطمه ـ حقیری، لیلا ـ ملکی، لیلا ـ باغبانی‌ماهر، آمنه ـ رضایی، سارا ـ رضایی، زهره
طراح جلد: هاشم‌زاده، سیدمیثم
تعداد صفحات: ۱۱۳۹
نوبت چاپ: اول
قطع: وزیری
ب) منابع و مأخذ مورد بهره‌برداری در تهیه کتاب:
ـ نوع کتاب براساس عنوان و موضوع ۱٫ تحقیقی و پژوهشی ¡ ۲٫ خاطرات ¡ ۳٫ رمان □ ۴٫ سایر □
ـ روش استفاده از منابع ۱٫ اسنادی ¡ ۲٫ کتابخانه‌ای □ ۳٫ اسناد شفاهی ¡
ج) اطلاعات محتوایی کتاب:
۱٫ مندرجات کتاب:
این کتاب در ۱۱۳۴ صفحه، ۷ فصل اول از اردوگاه ۱۲تکریت با نام‌های تاریخچه اردوگاه، بررسی ترکیب جمعیتی اسرای اردوگاه، بررسی ساختار فیزیکی و شرایط اقلیمی اردوگاه، بررسی روند از اسارت تا اردوگاه، مجموعه گزارش‌های صلیب‌سرخ، تشکیلات فرماندهی بعثی اردوگاه، تشکیلات فرماندهی اسرای ایرانی اردوگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد و ادامه مطالب مربوط به اردوگاه در جلد ۶۱ بررسی شده است.
۲٫ زمان دربرگیرنده کتاب: ۲۸/۱/۱۳۶۷ تأسیس ـ ۶/۱۳۶۹ انحلال اردوگاه
۳٫ همکاران تحقیق: رشیدی‌پور، زهرا ـ اسلامی، زهرا ـ فرشی، لیلا ـ استادهاشمی، مهناز
۴٫ آزادگانی که از مطالب و یا مصاحبه‌های آنها در تألیف این کتاب استفاده شده است:
اصغری‌نژاد، حسن ـ اکبری، رحمت‌الله ـ امیرسرداری، رضا ـ ابراهیم‌پورآرانی، حسین ـ ابراهیم‌پورآرانی، رضا ـ ابراهیمی، سیداحمد ـ ارشادمنش، ماشاءالله ـ اسکندری، ناصر ـ اعلم‌الهدی، ابوالقاسم ـ اوصالی، علیرضا ـ بارانی، الله‌بخش ـ بازوبندی، مجتبی ـ باسره، پیرعلی ـ حاج‌باقراصفهانی، مرتضی ـ بالایی‌ریگ، ایمانعلی ـ بغیری، علیرضا ـ بهبودی‌ملاباشی، محمدتقی ـ بهشتی‌پور، حسن ـ بیات، رضا ـ بیات، داوود ـ پارسی، مهدی ـ پاشایی، صادق ـ پناهی‌زاده‌بروجردی، وحید ـ پودینه، برات ـ پهلوان، برات ـ ترابی، جانعلی ـ ترکمانی، نادر ـ تیموری‌شهری، محمدرضا ـ جباریان، یوسف ـ جعفرزاده، حسن ـ جمالیان، حسن ـ چاقری‌فراهانی، عباس ـ حاتمیان، رمضانعلی ـ حجازی، کریم ـ حدادی، علم ـ حسینی، سیدمحمود ـ حسینی، سیدعلی ـ حسینی‌میان‌کفشه، سیدحسن ـ حقی، پرویز ـ حلاجیان، رمضان ـ خوش‌زبان، کوروش ـ داوودی، یعقوب ـ دودانگه، ولی‌الله ـ راشکی، عباس ـ راوندی، امیر ـ راهپیمایی‌مطلق، حمید ـ زارع، مجید ـ ساعدی، علیرضا ـ ستوده، احمدعلی ـ سرشار، حسن ـ شاه‌میری، اصغر ـ شفیعی، غلامرضا ـ شفیعی، مرتضی ـ شیرازی‌خواه، داوود ـ شیرالی، عباس ـ شهسواری، وحید ـ صابری، اصغر ـ ضیاءبخش، سیدعلی‌اکبر ـ عامری، علی‌اکبر ـ عنایت‌پوربروجردی، عباس ـ فراهانی، داوود ـ قائدرحمتی، خسرو ـ قهاری ـ کبابیان، نصرالله ـ محبی، مهدی ـ محمدخانی، ساسان ـ مرسلی، سیدمحمد ـ مطهری، سیدمحی‌الدین ـ مظاهری، عبدالرضا ـ مظفری، مجتبی ـ مقیمی، علیرضا ـ منفرد، مهدی ـ مهران‌پور، عباسعلی ـ میر، علی‌اکبر ـ میرزایی، محمدصابر ـ نادری، مجید ـ نیکخو، یوسف ـ نیک‌زاد، سیدحسن ـ وحیدی، علیرضا ـ هاشمی، سیدمحمود ـ همایون‌ده‌سرخی، عبدالرسول ـ یزدانی، شهرام.
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه۱۲ تکریت»
اردوگاه ۱۲ تکریت در تاریخ ۲۸/۱/۱۳۶۷ با ورود حدود ۶۰۰ اسیر تأسیس شد. اردوگاه ۱۲ تکریت در استان صلاح‌الدین و در شهر تکریت که پادگان‌های نظامی زیادی در آن واقع شده و منطقه‌ای نظامی به‌شمار می‌رفت، قرار داشت. این اردوگاه، دومین اردوگاه مفقودین محسوب می‌شود که تا پیش از زمان تبادل مورد بازدید نمایندگان کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ قرار نگرفته و از اسرای آن ثبت‌نام به عمل نیامده بود. نیروهای بعثی، باتوجه به نام‌گذاری برخی از اردوگاه‌های اسرای ایرانی، توسط صلیب‌سرخ و به تقلید از روش نام‌گذاری صلیب، اردوگاه‌های مفقودین را نام‌گذاری کردند. اولین اردوگاه‌های مفقودین را که بعد از اردوگاه صلیب دیده ۱۰ رمادی تأسیس و نام‌گذاری شده بود، ۱۱ تکریت و اردوگاه بعدی را نیز ۱۲ تکریت نامیدند.
این اردوگاه حدود ۴۰۰۰ نفر جمعیت داشت که این تعداد در چند مرحله وارد این اردوگاه شدند. اولین گروه از اسرا حدود ۶۰۰ تن از نیروهایی بودند که طی عملیات تک دشمن در منطقه فاو به اسارت درآمده بودند و با ورود آنها در تاریخ ۲۸/۱/۱۳۶۷ این اردوگاه تأسیس شد و در قاطع ۱ جای گرفتند. گروه دوم نیز حدود ۶۰۰ تن از نیروهایی بودند که طی عملیات تک دشمن در منطقه شلمچه در تاریخ ۴/۳/۱۳۶۷ به اسارت درآمدند و پس از مدتی اقامت در استخبارات بغداد و بصره، در تاریخ ۸/۴/۱۳۶۷ وارد این اردوگاه شدند و در قاطع ۲ جای گرفتند. سومین گروه از اسرا که حدود ۷۰۰ تن بودند، در تاریخ ۲۳/۳/۱۳۶۷ در عملیات بیت‌المقدس ۷ در منطقه شلمچه به اسارت درآمدند و از تاریخ ۲۳/۳/۱۳۶۷ تا ۲۹/۳/۱۳۶۷ طی چند مرحله به اردوگاه ۱۲ تکریت منتقل شده و اغلب این افراد در قاطع ۱ مستقر شدند. چهارمین گروه حدود ۱۲۰۰ تن از نیروهایی بودند که طی عملیات تک دشمن در مناطق جزیره مجنون، کوشک ـ طلائیه و شهابیه بودند در تاریخ ۴/۴/۱۳۶۷ به اسارت درآمده بودند و پس از انتقال به این اردوگاه در قاطع ۲ استقرار یافتند. آخرین گروه از اسرای اردوگاه، حدود ۱۳۰۰ تن از نیروهایی بودند که طی عملیات دشمن در مناطق زبیدات، شرهانی، نهرالانوار، موسیان، دهلران و … در تاریخ ۲۱/۴/۱۳۶۷ به اسارت درآمده بودند و پس از انتقال به این اردوگاه در قاطع ۳ (ملحق) ساکن شدند. پس از نقل و انتقالات انجام شده در این اردوگاه در زمان تبادل اسرا، ۴۰۰۰ اسیر از این اردوگاه به ایران بازگردانده شدند.
علی.ر به عنوان ارشد قاطع ۱، علی‌اصغر بلوری ارشد قاطع ۲ و داوود منافی به عنوان ارشد ملحق در اردوگاه ۱۲ تکریت فعالیت می‌کردند و سروان نقیب جمال کریم یاسین، ستوان ۱ عدنان و سرهنگ ۲ ضیاء، فرماندهان بعثی این اردوگاه بودند. یکی از وقایع مهم این اردوگاه که در سال پایانی اسارت اتفاق افتاد، قرار گرفتن افرادی وطن‌فروش و خودفروخته در آسایشگاه‌ها و بین اسرا توسط نیروهای بعثی بود که در پی این اقدام بعثی‌ها، تعدادی از اسرا در برنامه‌ای هماهنگ‌شده یکی از اسرای جاسوس را مورد ضربوشتم قرار دادند و نیروهای بعثی نیز در مقابل به ضربوشتم اسرا پرداخته و اردوگاه را به رگبار بستند و به مدت هفت شبانه‌روز اسرا را داخل آسایشگاه‌ها محبوس کردند. اسرا نیز دست به اعتصاب زدند و در پی این واقعه مقامات ارشد بعثی وارد اردوگاه شدند و فرماندهی بعثی اردوگاه را تغییر دادند و با دادن امتیازاتی به اسرا، بار دیگر امور به دست اسرا افتاد.
پس از اعلام خبر تبادل اسرا، بعثی‌ها از تبادل حدود ۲۰ تن از اسرا که در جریان درگیری با جاسوسی به نام اسماعیل دخالت داشتند، به‌منظور تشکیل دادگاه و محاکمه جلوگیری کردند.
بنابراین این گروه از اسرا به اردوگاه ۹ ج رمادی منتقل شدند و بدین‌ترتیب اردوگاه ۱۲ تکریت در شهریورماه ۱۳۶۹ از اسرای ایرانی تخلیه و منحل شد.