جلد ۲۸ اردوگاه ۳ الف و ب موصل «موصل کوچک» ۱
الف) اطلاعات شناسنامه‌ای:
عنوان کتاب: فرهنگنامه اسارت و آزادگان، جلد ۲۸
عنوان فرعی: اردوگاه ۳ الف و ۳ب موصل «موصل کوچک» I (دفتر اول)
مؤلف: ده‌نمکی، مسعود
محل نشر: تهران
حروف‌چینی: حنفی، فریناز ـ نیک‌نژاد، طاهره ـ کریمی، فاطمه ـ ایلانلو، ندا ـ رستمی‌نخعی، فاطمه
صفحه‌آرایی: رستمی‌نخعی، فاطمه
ناظر اجرایی: شیروانی، علی‌اکبر
نمونه‌خوان: اخوان، فاطمه ـ حقیری، لیلا ـ شریف‌خضری خضری، فهیمه ـ باغبانی‌ماهر،
آمنه ـ ربی، اکرم، محمدی، محبوبه
طراح جلد: هاشم‌زاده، سیدمیثم
تعداد صفحات: ۷۳۹
نوبت چاپ: اول
قطع: وزیری
ب) منابع و مأخذ مورد بهره‌برداری در تهیه کتاب:
ـ نوع کتاب براساس عنوان و موضوع ۱٫ تحقیقی و پژوهشی ¡ ۲٫ خاطرات ¡ ۳٫ رمان □ ۴٫ سایر □
ـ روش استفاده از منابع ۱٫ اسنادی ¡ ۲٫ کتابخانه‌ای □ ۳٫ اسناد شفاهی ¡
ج) اطلاعات محتوایی کتاب:
۱٫ مندرجات کتاب:
این کتاب در ۹۰۷ صفحه، ۷ فصل اول اردوگاه ۳ الف و ۳ب موصل با نام‌های تاریخچه اردوگاه، بررسی ترکیب جمعیتی اسرای اردوگاه، بررسی ساختار فیزیکی و شرایط اقلیمی اردوگاه، بررسی روند از اسارت تا اردوگاه، مجموعه گزارش‌های صلیب‌سرخ، تشکیلات فرماندهی بعثی اردوگاه، تشکیلات فرماندهی اسرای ایرانی اردوگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد و ادامه مطالب مربوط به این اردوگاه در جلد ۲۹ بررسی شده است.
۲٫ زمان دربرگیرنده کتاب: ۹/۱۳۶۲ تأسیس ـ ۱۲/۱۳۶۲ انحلال اردوگاه ۳ الف موصل
۲۴/۱/۱۳۶۱ تأسیس ـ ۲۳/۴/۱۳۶۷ انحلال اردوگاه ۳ ب موصل
۳٫ همکاران تحقیق: عابدینی، سمانه (اردوگاه ۳ الف موصل) ـ محمدی، محبوبه ـ ژاله‌کریمیان، فهیمه ـ ده‌پائینی، طاهره ـ منصوری‌آریا، زهرا ـ نعمتی، عاطفه ـ برخوردای، مهسا (اردوگاه ۳ ب موصل)
۴٫ آزادگانی که از مطالب و یا مصاحبه‌های آنها در تألیف این کتاب استفاده شده است:
احمدی، علیرضا ـ اکبری، محسن ـ بنی‌هاشمی، سیدحبیب ـ روزبهانی، احمد ـ شهسواری، مهدی ـ علیئی، محمدباقر ـ قره‌باغی، ناصر (اردوگاه ۳ الف موصل)
آجرلو، احمد ـ آل‌کثیر، حسین ـ احمدی، حسین ـ اقدامی، محمود ـ باریکانی، سیدشجاع ـ جیشی، عبدالله ـ جمشیدی ارشیدی، محمدحسن ـ حق‌شناس، محمد ـ حق‌نگهدار، محمدنبی ـ دباغ‌پور، نادر ـ دولتی، امیر ـ رحمانیان، عبدالمجید ـ رفیعی‌زاده، علی ـ زارعی، علی ـ سعیدی، نصرالله ـ شکیبا، مسعود ـ شمس‌اللهی، عبدالمجید ـ شملی، رضا ـ صالحی، عبدالحسین ـ عباسی، عزیزالله ـ عباسی، محمدباقر ـ عسگری، محمدرضا ـ عطایی، سیامک ـ علی‌حسنی، یونس ـ عمادی، سیدرسول ـ سخراوی، فاخر ـ معیاری، محمد ـ منوچهری، مجید ـ میرشمسی، محمدرضا ـ نادری، محمود ـ ناظم، قدرت‌الله ـ نوتاش، عبدالحمید ـ هاشمی، علی‌اکبر (اردوگاه ۳ ب موصل)
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه ۳ الف موصل»
اردوگاه ۳ الف موصل در آذرماه ۱۳۶۲ با انتقال ۷۰۱ تن از اسرای اردوگاه‌های رمادی و موصل تأسیس شد. بعثی‌ها اردوگاه‌های اسرای ایرانی را براساس شهر یا استانی که در آن قرار گرفته بودند نام‌گذاری می‌کردند و به همین علت، اردوگاه‌هایی را که در شهر موصل قرار داشت، موصل ۱، ۲، ۳ و… نامیدند.
این اردوگاه، چهارمین اردوگاه اسرا در شهر موصل بود که از سوی نیروهای بعثی موصل ۴ نام‌گذاری شد. کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ پس از ثبت‌نام اسرا، اردوگاه‌های موصل را به ترتیب قرار گرفتن در کنار اردوگاه ۲ موصل، اردوگاه ۳ نامیدند. این اردوگاه به علت داشتن مساحتی کوچک‌تر نسبت به دیگر اردوگاه‌های شهر موصل، در میان اسرا به «موصل کوچک» شهرت یافت. مجموعه فرهنگنامه اسارت، اردوگاه‌ها را براساس تاریخ تأسیس و انحلال به چند مقطع تقسیم‌بندی کرده است. اردوگاه ۳ از نظر زمانی دارای سه مقطع می‌باشد که مقطع اول آن که در آذرماه ۱۳۶۲ تأسیس و در اسفندماه ۱۳۶۲ منحل شد، توسط نگارنده به اردوگاه ۳ الف موصل نام‌گذاری شده است.
مقطع اول موصل۴، اردوگاه ۳ الف در آبان‌ماه ۱۳۶۲ با انتقال ۱۵۰ تن از اسرای اردوگاه ۴ موصل، به همراه حجت‌الاسلام‌والمسلمین سیدعلی‌اکبر ابوترابی‌فرد، ۲۰۰ تن از اسرای اردوگاه ۱ موصل، ۲۵۱ تن از اسرای اردوگاه ۲ الف موصل و ۱۵۰ تن از اسرای اردوگاه ۸ رمادی(عنبر)، با حدود ۷۵۱ تن تأسیس شد. فرمانده بعثی این اردوگاه سرگرد ضیاء بهار و ارشد ایرانی اردوگاه معصومی بود.
نیروهای بعثی پس از گذشت حدود ۷۰ روز از تاریخ تأسیس این اردوگاه، اسرا را به اردوگاه‌های موصل و رمادی منتقل کردند و با شروع عملیات خیبر تعدادی از اسرای این عملیات را در این اردوگاه اسکان دادند و پس از چند روز در اسفندماه ۱۳۶۲، با انتقال اسرای عملیات خیبر به مقطع دوم موصل و تأسیس اردوگاه ۲ موصل، اردوگاه ۳ الف موصل را منحل کردند.
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه ۳ ب موصل»
اردوگاه ۳ ب موصل در تاریخ ۲۴/۱/۱۳۶۳ با ورود ۱۵۰ اسیر از اردوگاه ۱ موصل و حدود ۵۰۰ تن از اسرای اردوگاه ۴ موصل تأسیس شد. این مقطع به این علت که دومین مقطع از این اردوگاه بود با نام اردوگاه ۳ب موصل معرفی شده است.
اکثر اسرای اردوگاه ۳ ب موصل از عملیات‌های رمضان، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، والفجر مقدماتی و تعدادی از اسرای حملات ابتدای جنگ بودند. این اسرا از لشکرهای محمدرسول‌الله (ص)، نجف اشرف، ۹۲ زرهی اهواز، ۲۵ کربلا و تیپ‌های امام حسین (ع)، یا مهدی (عج)، قمر بنی‌هاشم (ع) و عمار بودند.
این اردوگاه دارای دو دوره فرماندهی ایرانی بود که مجید غلاث و علی‌اکبر هاشمی عهده‌دار این مسئولیت بودند. محمدحسن جمشیدی نیز در تمام مدت عمر چهار ساله این اردوگاه به عنوان رهبر معنوی فعالیت می‌کرد البته لازم به ذکر است که عبدالحسین صالحی نیز در مقطعی رهبری معنوی تعدادی از اسرا را بر عهده داشت.
فرماندهی بعثی این اردوگاه را به ترتیب در دوره‌های مختلف سرهنگ ضیاء بهار و سرهنگ رائد برعهده داشتند. به دلیل آرامش حاکم بر اردوگاه و حضور افراد زبده و فعال در بین اسرا، انجام فعالیت‌های فرهنگی، هنری گسترده‌ای در اردوگاه آغاز شد و کارگروه‌های فرهنگی در زمینه‌های سرود، تئاتر، اخبار، نشریه و … فعالیت گسترده‌ای را انجام دادند. همچنین کلاس‌های آموزشی در سطح بالایی در این اردوگاه تشکیل شد و اکثر اسرا در این فعالیت‌ها شرکت کردند. لازم به ذکر است که کلیه فعالیت و برنامه‌ریزی‌ها در این اردوگاه زیرنظر محمدحسن جمشیدی صورت می‌گرفت.
از مهم‌ترین وقایع این اردوگاه می‌توان به حضور اعضای سازمان منافقین در این اردوگاه و اقدام به یاری‌گیری از میان اسرا و شهادت سیدجلیل حسینی اشاره کرد.
پس از گذشت حدود چهار سال از دایربودن اردوگاه ۳ب موصل همزمان با انجام یک تک گسترده توسط دشمن و در نتیجه به اسارت درآمدن تعداد زیادی از رزمندگان، بعثی‌ها به منظور اسکان اسرای جدید، نیازمند اردوگاه بودند. بنابراین این اردوگاه در تاریخ ۲۳/۴/۱۳۶۷ با انتقال اسرا به اردوگاه‌های ۱ و ۴ موصل منحل شد.