جلد ۲۴ اردوگاه ۲ ب موصل «موصل خیبری‌ها» ۱
) اطلاعات شناسنامه‌ای:
عنوان کتاب: فرهنگنامه اسارت و آزادگان، جلد ۲۴
عنوان فرعی: اردوگاه ۲ب موصل «خیبری‌ها» I (دفتر اول)
مؤلف: ده‌نمکی، مسعود
محل نشر: تهران
حروف‌چینی: حنفی، فریناز ـ نیک‌نژاد، طاهره ـ کریمی، فاطمه ـ سابقی، سمیرا
صفحه‌آرایی: حسنی، هاله
ناظر اجرایی: شیروانی، علی‌اکبر
نمونه‌خوان: اخوان، فاطمه
طراح جلد: هاشم‌زاده، سیدمیثم
تعداد صفحات: ۸۴۶
نوبت چاپ: اول
قطع: وزیری
ب) منابع و مأخذ مورد بهره‌برداری در تهیه کتاب:
ـ نوع کتاب براساس عنوان و موضوع ۱٫ تحقیقی و پژوهشی ¡ ۲٫ خاطرات ¡ ۳٫ رمان □ ۴٫ سایر □
ـ روش استفاده از منابع ۱٫ اسنادی ¡ ۲٫ کتابخانه‌ای □ ۳٫ اسناد شفاهی ¡
ج) اطلاعات محتوایی کتاب:
۱٫ مندرجات کتاب:
این کتاب در ۸۲۰ صفحه، ۴ فصل اول اردوگاه ۲ب موصل شامل تاریخچه اردوگاه، بررسی ترکیب جمعیتی اسرای اردوگاه، بررسی ساختار فیزیکی و شرایط اقلیمی اردوگاه و بررسی روند از اسارت تا اردوگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد و ادامه مطالب مربوط به اردوگاه در جلدهای ۲۵، ۲۶ و ۲۷ بررسی شده است.
۲٫ زمان دربرگیرنده کتاب: ۱۲/۱۳۶۲ تأسیس ـ ۲۸/۵/۱۳۶۹ انحلال اردوگاه
۳٫ همکاران تحقیق: عابدینی، سمانه ـ مؤمن‌دوست، اکرم
۴٫ آزادگانی که از مطالب و یا مصاحبه‌های آنها در تألیف این کتاب استفاده شده است:
آرامی، سیدنعمت‌الله ـ آقایی‌فروشانی، حسن‌علی ـ ابراهیم‌بیگی، محمدحسین ـ ابطحی، سیدفضل‌الدین ـ ابطحی، محمدرضا ـ احمدی، احمد ـ احمدی، علیرضا ـ اسکافی، محمدجواد ـ اکبرنیا، حمید ـ اکبری‌پاوایی، امرالله ـ اکرامی‌فرد، حمیدرضا ـ انجیدنی، حسن ـ باقری، رضا ـ بختیاری، مرتضی ـ برزگری، ضیاءالدین ـ بهمن‌پور، سهراب ـ بیدخوری، عباس ـ پردل، محمدعلی ـ پهلوان‌مقدم، محمود ـ توکلی، جعفر ـ جابریان‌اصل، جلال ـ جعفری، عباس ـ جعفری، قاسم ـ جعفری‌پور، علی ـ حاتمی، سیاووش ـ خاتمی، شکرالله ـ دادخواه، محمدابراهیم ـ دانشفر، علیرضا ـ درچئی، سیدهاشم ـ دروگر، یحیی ـ درویش، غلام ـ رازقی‌رستمی، فرج‌الله ـ ربّی، شعبان ـ رحمانی، محمدرضا ـ رضایی‌آدریانی، باقر ـ روغنی، اردشیر ـ زنگنه، داوود ـ ژیان‌پسندیده، ابوالقاسم ـ سایه‌آفتابی، جعفر ـ سراج، علی‌اکبر ـ شائق، محمدرضا ـ شریفات، مهدی ـ شفیعی، عباس ـ صابری، کریم ـ صالحی‌مفرد، علی‌اصغر ـ ظریفی‌نیا، محسن ـ عرب، حسین ـ عسکری، نصرالله ـ علیئی، محمدباقر ـ عموشاهی، غلامحسین ـ غلامی، طعیمه ـ فاضلی‌نیا، محمدجواد ـ سخراوی، فاخر ـ فخلعی، محمدتقی ـ فرج‌پور، میکائیل ـ فرخی، عزیزالله ـ فردوس، علی ـ قائم‌پور، محمدعلی ـ قطبی، سیدمحسن ـ کریم‌زاده، غلامرضا ـ کریمی‌شرق، اسحاق ـ کسبی‌فریمانی، جواد ـ کشگر، علیقلی ـ کلانتری‌ثقفی، محمدحسین ـ محرر، جمال ـ محمدی، سیدمحمود ـ محمدی‌تبار، محمد ـ محمدزمانی، احمد ـ مفرح‌زاده ابوزیدآبادی، حسن ـ منصف، محمدحسین ـ مولودی، مسعود ـ مهاجر، بهرام ـ میرزاحسن‌سگوند، مرتضی ـ نجاری، محمد ـ نظری، محمدعلی ـ نفر، سعید ـ نوروزی، علی ـ هادی، علی ـ هاشمی، علی‌اکبر ـ یزدی‌سودرجانی، قدرت‌الله ـ یوسفیان، رضا.
«مروری اجمالی بر تاریخچه اردوگاه ۲ ب موصل»
اردوگاه ۲ ب موصل در تاریخ ۱۲/۱۳۶۲ با انحلال مقطع اول این اردوگاه (۲ الف موصل) و انتقال حدود ۱۷۰۰ تن از اسرای عملیات خیبر به این اردوگاه تأسیس شد. فرماندهان بعثی که در دوره‌های مختلف مسئولیت اردوگاه ۲ ب موصل را برعهده داشتند عبارند از: سروان مفید خمیس علی، سرگرد احمد اراد العراقی، سرگرد عماد صدیق العراقی، سرگرد سعد صالح علی، موسی هام غروبکر و سرگرد ولید.
نیروهای بعثی به علت از دست دادن جزایر مجنون و همچنین حضور فرماندهان و افراد سپاهی در این عملیات تا یک سال مانع ثبت‌نام آنها توسط کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ شدند. بعثی‌ها در روزهای اول عیسی. م را که فردی متمایل به خودشان بود به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب کردند. پس از مدتی نیز به منظور تفرقه افکنی و برهم زدن جو اتحاد میان اسرا، علاوه بر جداسازی قومیت‌های مختلف، با شکنجه و بازجویی، سپاهیان و روحانیون را شناسایی و به آسایشگاه ۶و۷ منتقل کرده و با نصب سرودشی‌های قرمز روی لباسشان مانع برقرار ارتباط میان آنها و سایر اسرا شدند. نیروهای بعثی پس از مدتی عیسی. م را عزل و علی. ح را که او هم فردی متمایل به خودشان بود به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب کردند، اما پس از مدت کوتاهی او را نیز عزل کردند و نصرالله عسگری که یک ارتشی بود توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب شد. اسرای آسایشگاه ۷ که اکثراً از فرماندهان به اسارت درآمده در عملیات خیبر بودند، پس از مدتی برای کنترل اردوگاه و هدایت نیروهایشان شورای پنهان رهبری را تشکیل دادند و حسن انجیدانی به عنوان فرمانده و جلال جابریان اصل به عنوان روحانی در کنار دیگر اعضای شورا فعالیت خود را آغاز کردند. بعد از پیگیری مقامات ایرانی نسبت به وضعیت اسرای ایران در عراق گروهی از مقامات سازمان ملل برای بازدید از همه اردوگاه‌ها وارد عراق شده و از اردوگاه ۲ ب موصل که تا آن زمان آزادگان آن، متحمل سختی‌ها و شکنجه‌های زیادی شده بودند بازدید کردند. پس از بازدید مقامات مذکور نمایندگان کمیته بین‌المللی صلیب‌سرخ برای اولین بار از اسرای این اردوگاه بازدید و آنها را ثبت‌نام کردند. با کاهش فشارها، شورای پنهان رهبری اقدام به برگزاری برنامه‌های فرهنگی، آموزشی در شاخه‌های مختلف کرد. در اوایل سال ۱۳۶۴، ۶۵ تن از اسرای کم سن و سال اردوگاه ۷ رمادی (بین‌القفصین) به این اردوگاه منتقل شدند که به علت داشتن سابقه بیشتر در اسارت نسبت به اسرای عملیات خیبر، خواستار شرکت در تصمیمات اردوگاه شدند و همین موضوع باعث ایجاد اختلاف و دوگانگی در اردوگاه و طرد اسرای مذکور شد. بعثی‌ها پس از مدتی با شناسایی افراد مهم و تأثیرگذار در این اردوگاه ۱۵ تن از رهبران از جمله نصرالله عسگری و حسن انجیدانی را به اردوگاه ۵ الف تکریت منتقل کردند. پس از این انتقال سیدعلی اجاقی توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه و عباس جعفری توسط اعضای شورای پنهان به عنوان رهبر این شورا انتخاب شدند. سیدعلی اجاغی پس از مدت کوتاهی از سمت خود استعفا داد و محمود پهلوان‌مقدم توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب شد. به دست آوردن یک دستگاه رادیو در داخل ارزاق در این دوره نقطه عطفی در تهیه اخبار برای اسرا بود. بعثی‌ها حدود ۲۰ تن از اسرای فعال از جمله محمود پهلوان مقدم و جلال جابریان اصل را به اردوگاه ۵ب تکریت منتقل کردند. پس از این انتقال حسن مفرح‌زاده به عنوان روحانی شورا انتخاب شد و اردوگاه تا مدتی بدون ارشد باقی ماند. در این مدت گروهی از اسرا یکی از جاسوسان به نام عبدالزهرا. ک را مورد ضرب و شتم قرار دادند که با این حرکت بعثی‌ها حدود ۳۰ تن از اسرای فعال از جمله عباس جعفری را از اردوگاه منتقل کردند. پس از واقعه مذکور، میکائیل فرح‌پور توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه و داوود زنگنه توسط اعضای شورا به عنوان فرمانده شورای پنهان، انتخاب شدند. در همین زمان نیز حدود ۵۰ تن از اسرای فعال و سرشناس اردوگاه ۱ موصل از جمله غلامعلی قاسمی به اردوگاه ۲ب موصل منتقل شدند. داوود زنگنه پس از مدت کوتاهی به علت اختلاف با یکی از اعضای شورای پنهان استعفا داد و محمدعلی پردل معروف به «رضا هزاره» به عنوان رهبر شورا انتخاب شد. مدتی بعد نیز میکائیل فرح‌پور از سمت خود استفعا داد و پس از سه ماه علیرضا احمدی توسط اسرا به عنوان ارشد اردوگاه انتخاب شد. پس از پذیرش قطعنامه و پایان جنگ و با انتقال حدود ۲۳۵ تن از اسرای قدیمی به این اردوگاه اختلافات فرماندهی در میان اسرا بالا گرفت و اعضای شورای پنهان پس از انتقال سیدهاشم درچئی از اردوگاه ۴ موصل، برای جلوگیری از شیوع اختلافات وی را به عنوان رهبر شورا انتخاب کردند. وی پس از مدت کوتاهی برای بازگشت به ایران از اردوگاه منتقل شد و برای جلوگیری از اختلاف، شورا را به غلامعلی قاسمی که یکی از روحانیون برجسته و آشنا با شیوه مدیریتی حجت‌الاسلام و المسلمین سیدعلی اکبر ابوترابی‌فرد بود، سپرد و به این ترتیب فرماندهی پنهان رهبری از شورا به فرد تبدیل شد. با انتقال علیرضا احمدی به همراه تعدادی از اسرا به اردوگاه ۴ موصل، مهدی شریفات به عنوان ارشد اردو گاه انتخاب شد و در کنار قاسمی به فعالیت پرداخت. اردوگاه ۲ب موصل در تاریخ ۲۶/۵/۱۳۶۹ با انتقال اولین گروه از اسرای اردوگاه به ایران منحل شد.